Kur’an; ibadet, ahlak, hukuk, fizik… kitabı olmadığı için konu sıralaması yapılmamıştır. O, her şeyden bahseden mucizevî bir kitap olduğu için herhangi bir konuyla ilgili olduğu düşünülen bir ayetin daha pek çok konuyla doğrudan ya da dolaylı ilgisi kurulabilmektedir. Ondaki bu ilahi düzen, onu tüketilemez yapmaktadır. Tıpkı rakamlar gibi… Belli bir disiplin altında sıralanan on rakamla sadece bir tane telefon numarası oluşturulabilirken bir sıralama amacı olmadan fonksiyonel olarak hazırda bekleyen on rakamla sonsuz telefon numarası türetilebilir. Şöyle bir örnek verebiliriz:
Yüce Allah şöyle buyurmaktadır:
“Hatırlayın ki Allah size, iki taifeden (kervan veya Kureyş ordusundan) birinin sizin olduğunu vaat ediyordu; siz de kuvvetsiz olanın (kervanın) sizin olmasını istiyordunuz. Oysa Allah, sözleriyle hakkı gerçekleştirmek ve kâfirlerin ardını kesmek istiyordu.” (Enfâl, 8/7)
Bedir savaşından sonra ganimetlerin dağıtılma sürecinde inen yukarıdaki ayette zikredilen vaadin Kur’ân’da izi sürülmek istendiğinde şu ayetlerin konuyla ilgili yönleri olduğu görülecektir. Allah şöyle buyurmuştur:
“Elif, Lâm, Mîm. Rumlar yenildiler. Çok yakın bir yerde; ancak onlar bu yenilgilerinin ardından yeneceklerdir. Bir kaç yıl içinde… Eninde sonunda buyruk, Allah’ındır. O gün inananların da sevineceklerdir. Allah’ın yardımıyla… O, düzenine uyana yardım eder. Allah mutlak güç sahibidir. Allah’ın verdiği sözdür bu! Allah, verdiği sözden caymaz; ancak, insanların pek çoğu bunu bilmezler.” (Rum 30/1-6)
Müslümanlar Rûm sûresi sebebiyle muhtemelen bu vaadin gerçekleşeceği zamanı takip ediyorlardı. Kuzeyden gelecek bir haber için kulak kabartıyorlardı. Bu esnada kervan haberi gelmişti ve vaadin bu olabileceği düşünülmüş olmalıydı. Bu amaçla yola çıkıldı; ancak Mekke ordusunun yaklaşmakta olması ve kervanın ele geçirilme ihtimali ortadan kaybolunca bir hedef değişikliği ve buna bağlı olarak da belki bir hayal kırıklığı yaşanmıştı. Fakat bir çatışma da kaçınılmaz olmuştu. Bu ruh haliyle Müslümanlar arasında bir tedirginlik yaşanmaktaydı. Enfâl suresinde bu tedirginliği görmekteyiz. Enfâl suresindeki vaadin konu edindiği ayet, bu ruh halinden bahsediyor olmalıdır. Yani “Sizler, Allah’ın vaadinin gerçekleşmesi dileğiyle kervan için yola çıkmıştınız. Bunun kolay olacağını düşünüyordunuz; ancak Allah sizin için daha hayırlı olanı istediği için orduyla karşı karşıya kaldınız. Vaat ve karşınızdaki ordu hakkında endişeler duymaya başladınız, dua ettiniz, Allah da duanızı kabul etti ve savaş esnasında yaptığınız çok hayati bir hataya rağmen Allah’ın vaadi sebebiyle savaşı kazandınız.” demektedir. Yapılan hata, düşman üzerinde ezici bir baskı kurup nihai bir sonuca ulaşmadan Müslümanların esir almakla uğraşmalarıydı.
Enfal suresinin 67 ve 68. ayetlerinde Yüce Allah şöyle buyurmaktadır:
“Savaş alanına ağırlığını koyuncaya kadar hiçbir peygamberin esir alma hakkı yoktur. Siz, hemen elde edeceğiniz bir mal istiyorsunuz Allah ise sonrasını istiyor. Allah güçlüdür, doğru karar verir.”
Yapmaları gereken, esir almakla uğraşmak yerine savaşa devam edip kaçanları kovalamak olmalıydı. Kâfirlerin kökünün kazınması ancak böyle mümkün olurdu ve Allah’ın muradı da aslında buydu.
“Oysa Allah, sözleriyle hakkı gerçekleştirmek ve kâfirlerin ardını kesmek istiyordu.” (Enfâl, 8/7)
Savaş esnasında ve sonrasında yapılması gerekenlerle ilgili olarak Muhammed suresinin 4. ayetinde şunlar belirtilmektedir:
“Kâfirlerle savaşta karşılaşınca boyunlarını vurun. Galip geldiniz mi bağı sıkı tutun. Esirleri ya fidye alarak veya almayarak serbest bırakırsınız. Harp ağırlıklarını bırakıncaya (karşı taraf tamamen bitince, size karşı koyacak gücü kalmayınca) kadar.” (Muhammed, 47/4)
Bu hata sebebiyle savaşın sonu çok acı olabilirdi.
“Daha önce Allah, (iki topluluktan biri sizin olacak diye) yazıya geçirmeseydi, aldığınız esirlerden dolayı başınıza büyük bir felaketin gelmesi kaçınılmazdı.” (Enfal, 8/68)
Nitekim Uhud’da böyle oldu. Mekkelilerin Bedir’de yaşadığı acıyı, Müslümanlar Uhud’da yaşadılar:
“Siz bir yara aldıysanız, karşınızdaki topluluk da vaktiyle benzeri bir yara almıştı. Böyle günleri, bir ona bir öbürüne, insanlar arasında döndürüp dururuz. Bu, Allah’ın inanmış olanları ortaya çıkarması ve içinizden kimilerini tanık tutması içindir. Allah, yanlış yapanları sevmez.” (Âl-i Imran 3/140)
Ama Allah’ın vaadi olduğu için Bedir’de böyle bir acı yaşanmadı. İşte Enfâl suresinde sözü edilen vaat, Rûm sûresindeki vaat olmalıdır.
Görüldüğü üzere, Kur’ân’ın çeşitli surelerinde geçen ayetler farklı bir konunun parçalarını teşkil edebiliyor. Tabiatta dağınık şekilde; ama bir görev icra ederek bulunan farklı maddelerin bir amaç için laboratuarda bir araya getirilmesi gibi, Kur’ân ayetleri de her türlü konunun parçası olarak işleme girmeye hazır malzemelerdir. İlk bakışta dağınık bir görüntü çizen bu ilahi diziliş, sonsuz işlem kabiliyetine sahip bir diziliştir.
Dr. Fatih Orum