İlgili ayet şöyledir:
هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ
“O, ilktir, sondur, zâhirdir, bâtındır. O her şeyi bilendir.” (Hadîd, 57/3)
ez-Zâhir isminin masdarı olan “zuhûr” sözlükte ‘açık olmak’, ‘aşikâr olmak’, ‘görülmek’, ‘muttali olmak’ anlamına geldiği gibi el-Bâtın kelimesinin masdarı olan “butûn” da sözlükte, ‘gizli olmak’, ‘bilmek’, ‘bir şeyin iç yüzü ve sırlarına vâkıf olmak’ gibi anlamlara gelir. (Bkz. İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab, (ظهر maddesi) c: 4, s: 520; (بطن maddesi) c: 13, s: 52)
Zâhir ve bâtınla aynı kökten türemiş kelimelerin Kur’an’da geçtiği ayetlerden bazıları için bkz: En’am, 6/151; A’râf, 7/33; Tevbe, 9/33; Kehf, 18/20, 22, 97; Rum, 30/7, 41; Lokman, 31/20; Sebe, 34/18; Hadîd, 57/13; Cinn, 72/26.
Ebû Hureyre (r.a.)’den, Peygamber (sav)’in yatmadan önce yapılmasını tavsiye ettiği bir dua nakledilmektedir. Nakledilen bu duadaki Peygamber (sav)’in ifadeleri de ez-Zâhir ve el-Bâtın isimlerinin anlaşılması açısından önemlidir. İlgili ifadeler şöyledir:
“Allah’ım! Sen Evvelsin, senden önce hiçbir şey yoktur; sen Âhirsin, senden sonra da hiçbir şey yoktur. Sen Zâhirsin, fevkinde/üstünde hiçbir şey yoktur; sen Bâtınsın, dûnunda (senden öte/senden yakın) hiçbir şey yoktur.” (Müslim, Zikir, 17 (61/2713); Ebû Dâvud, Edeb, 107)
Müslim’in Sahîh’ini şerh eden İmâm Nevevî’nin açıklamaları da dikkat çekicidir. O, Allah’ın Zâhir olmasından maksadın kahhâr, güçlü, galip, tam kudret sahibi olması; Bâtın olmasından maksadın da gizli saklı her şeyi ve yaratılmışların her şeyini bilmesi olduğunu söylemektedir (Bkz. İmam Nevevî, Sahihi Müslim bi-Şerhi’n-Nevevî, 2. bs., Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1392, c: 17, s. 36).
Bu konuda çeşitli görüş ve açıklamalar için de bakınız. Topaloğlu, Bekir, “Bâtın”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c: 5, s. 187.