Kur’an
Bakara suresinin 56. ayetini öncesi ve sonrası ile bir bütün olarak okursanız muhatabın, Hz. Peygamber döneminde yaşayan Yahudiler olduğunu göreceksiniz. Onlara hitap edilerek atalarının başından geçenler “Böyle yapmıştınız”, “Şöyle demiştiniz”, “Birbirinizi öldürüyordunuz” gibi ifadeler kullanılmaktadır.
“Bir gün de şöyle demiştiniz: ‘Bak, Musa! Allah‘ı apaçık görene kadar sana inanacak değiliz!’ Hemen şiddetli bir gürültü sizi çarpmış da gözü açık gitmiştiniz.
Sonra ölümünüzün ardından size yeniden can vermiştik. Belki teşekkür ederdiniz.” (Bakara, 2/55-56)
Ayetteki “Ölümünüzden sonra tekrar sizi dirilttik” ifadesi de böyledir. Atalarının o olaydan (yıldırım çarpması) sonra tarih sahnesinden tamamen silinmediği, tekrar hayat buldukları ve nesillerinin ayetin nazil olduğu Medine günlerine kadar ulaşabildiği onlara izah edilmiştir.
İsa aleyhisselam, kendisine yüklenecek göreve uygun bir şekilde yaratılmış ve Meryem validemize, onun yüksek kabiliyetli bir evlat olacağı müjdelenmiştir. Ancak bu müjde, İsa aleyhisselamın kesin olarak imtihanı kazanacağı garantisini taşımaz. Çünkü aşağıdaki ayette bildirilen şu söz ondan da alınmıştır:
“Unutma ki bütün nebilerden söz aldık. Senden, Nuh’tan, İbrahim’den, Musa’dan, Meryem oğlu İsa’dan ve her bir nebiden sağlam söz aldık. Bunu, doğrulara doğruluklarından sormak için yaptık. Görmezlikten gele olursa onlar için de acıklıı azap hazırladık.” (Ahzâb, 33/7-8)
Bir de şu ayet üzerinde düşünelim:
“(Ya Muhammed!) Sana da senden önceki elçilere de şu, kesin olarak bildirilmiştir: ‘Eğer şirke düşersen yaptığın yanar gider ve sen kaybedenlerden olursun.’ Hayır; yalnız Allah’a kulluk et ve şükredenlerden ol.” (Zümer 39/65–66)
NOT: Bu soruya konu olan soru cevabı aşağıdaki linkten okuyabilirsiniz:
Âl-i İmrân 45 ve 46. âyetler şöyledir:
“Bir gün melekler Meryem’e dedi ki: Meryem, Allah sana kendi “Söz”ünü[1] müjdeliyor. Adı Mesih’tir; Meryem’in oğlu İsa. O, Dünyada da ahirette de itibarlı ve Allah’a yakın kişilerden olacaktır. Hem beşikte hem yetişkin çağda insanlara hitap edecek ve iyilerden olacaktır.”
Allah Teala her insanı, böyle iyilerden olsun diye yaratmış; ama yanlış yapanların değerini düşürmüştür. Tîn Suresi şöyledir:
1) İncire ve zeytine,
2) Sina dağına,
3) Bir de şu güvenli şehre yemin olsun ki,
4) Biz insanı en güzel hasletlerle yarattık.
5) Sonra onu aşağıların en aşağısına çevirdik.
6) İman edip iyi işler yapmış olanlar farklıdır; oları bitmez tükenmez bir ödül beklemektedir.
7) Ey insan, bu din karşısında seni yalana sürükleyen nedir?
8) En doğru karar, Allah’ın kararı değil midir?
Her insana yapılan uyarı, İsa aleyhisselama ve bütün nebilere de yapılmıştır:
“(Ya Muhammed) De ki: ‘Ey cahiller! Allah’tan başkasına kulluk etmemi mi istiyorsunuz?’
Sana da senden önceki elçilere de şu muhakkak vahyedilmiştir: ‘Eğer şirke düşersen yaptıkların yanar gider ve sen, kaybedenlerden olursun.’
Hayır; yalnız Allah’a kulluk et ve şükredenlerden ol.
Bunlar Allah’ı gereği gibi değerlendiremediler. Oysa kıyamet günü, bütün yeryüzü onun avucunda, gökler de sağında dürülü olacaktır. O, ortak koştuklarından uzak ve yücedir.” (Zümer, 39/64-67)
“Unutma ki, bütün nebilerden söz aldık. Senden, Nuh’dan, İbrahim’den, Musa’dan, Meryem oğlu İsa’dan… Her birinden sağlam söz aldık.
Bunu, doğrulara doğruluklarını sormak için yaptık. Görmezlikten gelenlere de acıklı azap hazırladık.” (Ahzâb, 33/7-8)
İsa aleyhisselam daha önce vefat ettiği için Kur’an’da onunla ilgili övücü nitelemeler vardır. Kur’an inerken Muhammed aleyhisselam hayatta olduğu için onun aşağıdaki sözlerini ve daha sonra gelen ayeti iyi anlamak gerekir:
Ensar’dan Ümmü’l-Alâ diyor ki: Muhacirlere kura çekilince bize Osman b. Maz’ûn düştü. Onu evlerimize yerleştirdik. Sonra ölümüne sebep olan hastalığa tutuldu. Vefat edince yıkandı ve kendi elbiseleri içine kefenlendi. Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem içeri girdi. O sırada dedim ki: ‘Ebu’s-Sâib![2] Allah sana rahmet eylesin. Allah’ın sana gerçekten ikramda bulunduğuna şahidim.’ Bunun üzerine Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem şöyle dedi: ‘Allah’ın ona ikram ettiğini ne biliyorsun?’ Dedim ki, ‘Babam sana kurban ey Allah’ın Elçisi, Allah ya kime ikram eder?’ Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki: ‘Evet, ona kaçınılmaz gerçek geldi. Vallahi onun için hep hayırlar bekliyorum. Ama ben Allah’ın Elçisi olduğum halde nasıl karşılanacağımı vallahi bilmiyorum.’
Ümmü’l-Alâ dedi ki: Vallahi bundan sonra hiç kimseyi tezkiye etmem.”[3]
Bir âyet şöyledir:
“De ki: ‘Ben elçilerin ilki değilim; bana ve size ne yapılacağını bilmem. Ben sadece bana vahyolunana uyarım. Ben sadece apaçık bir uyarıcıyım.” (Ahkâf, 46/9)
Lütfen aşağıdaki linki de tıklayınız:
[1] Buradaki “Söz” İsa aleyhisselamdır. Allah’ın “ol” emri ile babasız olarak Meryem anamızın rahminde oluşmaya başladığı için bu adı almıştır. Bunu bize 47. ayet haber vermektedir.
[2] Osman b. Maz’un radıyallahu anhın lakabıdır.
[3] Buhârî, Cenâiz, 3.
İbrahim sûresi 4. ayet ve bu ayete bizim verdiğimiz meal şöyledir:
وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ فَيُضِلُّ اللَّهُ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي مَنْ يَشَاءُ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ
“Biz, her resulü kendi toplumunun dili ile gönderdik ki onlara açık açık anlatsın. Bundan sonra Allah, sapıklığı tercih edeni sapık sayar, hidayeti tercih edeni de yoluna kabul eder. Güçlü olan o, doğru karar veren odur.” (İbrahim, 14/4)
Ayete bu meal verdikten yaklaşık 8 sene sonra İmam Mâturîdî’nin de aynı meali verdiğini büyük bir memnuniyetle tespit ettik. Hicri 333 (miladi: 944) yılında vefat etmiş olan Mâturîdî’nin İbrahim 4. ayet ile ilgili tefsiri şöyledir:
لِيُبَيِّنَ لَهُمْ فَيُضِلُّ اللَّهُ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي مَنْ يَشَاءُ : أي يضلُّ اللّهُ مَن آثر سبب الضلال و يهدي مَن آثر سبب الذي به يهتدي ، يهدي ذلك. وقال قائلون: فيضلُّ اللّهُ مَن يَشَاء وَيَهْدِي مَن يَشَاء، هذا حكم الله أن يضل المكذبين و يهدي المصدقين. لكن الوجه فيه ما ذكرنا بدءً أنه يضل من آثر سبب الضلال ويهدي من يشاء، أي من آثر سبب الإهتداء.
“Allah, dalâlet yolunu tercih edeni saptırır, hidayet yolunu tercih edeni de hidayete erdirir. Bazıları (فَيُضِلُّ اللَّهُ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي مَنْ يَشَاءُ) ayeti için “Bu, Allah’ın tekzip edenleri saptırması, tasdik edenleri de hidayete erdirmesine dair hükmüdür” demişlerdir. Fakat doğrusu, bizim dediğimizdir. Yani Allah, dalalet sebebini (yolunu) tercih edeni saptırır, hidayet sebebini (yolunu) tercih edeni de hidayete erdirir.” (Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed el-Mâturîdî, Te’vîlâtü’l-Kur’ân, Thk: Hatice Boynukalın, Dâru’l-Mîzân, İstanbul, 2006, c: 7, s: 458.)
Hicri 425 yılında vefat etmiş olan Râgıp el-İsfehânî, bu ayet başta olmak üzere birçok ayette geçen “şâe” (شاء) fiiline birçok kelam âliminin “erâde” (اراد) yani istedi manası verdiklerini söylemiştir. (Bkz: Râgıp el-İsfehânî, el-Müfredât, ş-y-e mad) Demek ki, 333. yılında vefat eden ve bir kelamcı olan İmam Mâturîdî, Râgıp’ın bahsettiği kelamcılardan değilmiş. Fakat daha sonra gelen Mâturîdî kelamcılarının, İmam Mâturîdî’nin aksine bu kelimeye “irâde” yani “isteme” manası vermeleri gerçekten çok şaşırtıcı ve ibret vericidir.
Diyanet İşleri Başkanlığı’nca yayınlanan Kur’an mealinde ayete verilen anlam şöyledir:
“Biz her peygamberi, ancak kendi kavminin diliyle gönderdik ki, onlara (Allah’ın emirlerini) iyice açıklasın. Allah dilediğini saptırır, dilediğini de doğru yola iletir. O mutlak güç sahibidir, hüküm ve hikmet sahibidir.”
Diyanet Vakfı’nın ayete verdiği meal ise şöyledir:
“(Allah’ın emirlerini) onlara iyice açıklasın diye her peygamberi yalnız kendi kavminin diliyle gönderdik. Artık Allah dilediğini saptırır, dilediğini de doğru yola iletir. Çünkü O, güç ve hikmet sahibidir.”
Yine Diyanet’in çıkardığı Kur’an Yolu Tefsiri’nde ayete şöyle meal verilmiştir:
“İstisnasız her peygamberi kendi kavminin diliyle gönderdik ki onlara açık açık anlatsın; bundan sonra Allah dilediğini sapkınlık içerisinde bırakır, dilediğini de doğru yola iletir. O, güçlüdür, hikmet sahibidir.”
Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın meali de şöyledir:
“Ve biz her gönderdiğimiz Resul’ü ancak bulunduğu kavminin diliyle gönderdik ki onlara iyi beyan etsin sonra da Allah dilediğini dalâlette bırakır, dilediğini de hidayete erdirir, ve öyle Aziz Hakim O.”
Allah dilediğini yola getirip dilediğini saptıracaksa neden elçi göndersin? Bu durumda elçinin, o toplumun dili ile açıklama yapmasının ne anlamı olur? Böyle anlamsız bir iş “doğru karar veren” Allah’a yakıştırılabilir mi? İçinde ciddi çelişkiler olan ifadeler, Allah’ın sözü olabilir mi?
Hanefiler kendilerini Mâturîdî mezhebine mensup sayarlar. Görüldüğü gibi tarih içinde mezheplerin, ciddi anlamda ana çizgiden uzaklaştırılması Kur’an meallerini bile anlamsız hale getirebilmiştir.
Bu konuyla ilgili geniş bilgi edinmek isteyenlere aşağıdaki linkte bulunan “Kur’an’da İrade, Şey ve Fıtrat” başlıklı yazımızı okumalarını tavsiye ederiz:
www.suleymaniyevakfi.org/arastirmalar/kuranda-irade-sey-ve-fitrat.html
Sorunuzla ilgili olarak aşağıda bulunan yazıyı okumanızı tavsiye ederiz. Zira bu yazı, sorunuza ayrıntılı şekilde bir cevap niteliğini taşımaktadır:
“Tüm nebîler, önceki ilâhî Kitapları tasdik edici olarak gelir. Bu, onların nebî olduğunun da bir tür belgesidir. Şu ayet bu açıdan önemlidir:
“Allah nebîlerden söz aldığı gün onlara, ‘Size bir Kitap ve hikmet veririm de elinizde olanı tasdik eden bir elçi gelirse ona kesinlikle inanacaksınız ve destek vereceksiniz.’ demişti. (Âl-i İmrân, 3/81)
Yukarıdaki ayette, nebîlerden alındığı söylenen misak/söz, onlar aracılığıyla ümmetlerinden alınan sözdür. İnsanlar bu sözü, ellerindeki Kitab’a iman etmekle vermiş olurlar. Bu söz, ilâhî bir kitaba bağlı olup bir nebî beklentisi içinde bulunanlara, ellerindeki kitabı tasdik eden bir nebî geldiğinde, ona inanıp destek olma sorumluluğu yükler. Bu sorumluluktan dolayı Ehl-i Kitab’a, ilk inkar edenlerin kendileri olmaması öğütlenmiştir. (Bakara 2/41) Yine bundan dolayı, ellerindeki Kitab’ı tasdik eden bir resûle inanırlarsa kendilerine iki kat ecir verileceği bildirilmektedir. (Kasas 28/54) Bu sorumluluk, Kur’ân’a hâlâ inanmamış olan tüm Ehl-i Kitap için geçerlidir. Ayette resûl kelimesinin geçmesinin bu yönüyle önemi olmalıdır. Çünkü insanlar, ellerindeki ilâhî bir Kitab’a iman etmekle vermiş oldukları sözü, bir nebînin yanı sıra Allah’ın Kitabı’nı tebliğ eden bir resûle inanarak da yerine getirebilirler.
Resûlullah’ın çağdaşı ve muhatapları olmayanlar için, ellerindeki kitabı tasdik eden resûl, Kur’ân’ı tebliğ eden kişilerdir. Bu, nihayetinde tasdik edenin Kur’ân olması anlamına gelir. Gerçekten de kendisine kitap verilen nebî, resûl vasfıyla kitabı tebliğ ettiği için musaddik olan hem resûl hem de kitaptır. Şu iki ayet bunu göstermektedir:
“Günü geldi, Allah katından onlara, ellerinde olanı doğru sayan bir kitap ulaştı. Daha önce onun, inanmayanlara karşı önlerini açacağını umuyorlardı. Ne zaman ki o geleceğini önceden bildikleri Kur’ân onlara ulaştı, onu görmezlikten geldiler. Allah’ın laneti o kâfirler üzerinedir.” (Bakara 2/89)
“Ne zaman Allah katından, ellerinde olanı doğrulayan bir elçi gelse kendilerine Kitap verilenlerden bir grubu tutar, Allah’ın kitabını sırtlarının gerisine atarlar. Sanki bunu bilmiyorlarmış gibi yaparlar.” (Bakara 2/101)
Yukarıdaki iki ayet birlikte düşünüldüğünde, kitap ve resûl kelimelerinin aynı anlama geldiği görülür. Çünkü insanlara “ellerinde olanı doğrulayan bir elçinin gelmesi”, ancak Kitap’la olur. Elçiler, kitabı tebliğ ettiğine göre,[1] onların gelmesi, kitabın yani risâletin gelmesi anlamına gelir. Yukarıda, 89. ayette, Ehl-i Kitab’ın bir nebî beklentisi içinde olduğu, o nebînin gelmesi ile kafirlere karşı bir güç kazanacaklarını umdukları, nitekim bekledikleri nebî geldiğinde, onun beklenen nebî olduğunu anlamalarına rağmen inkar ettikleri bildirilmektedir. Ehl-i Kitab’ın, Resûlullah’ın beklenen nebî olduğunu anlamaları, Kur’ân’ın ellerindeki kitabı tasdik etmesi ile mümkün olmuştur. Nitekim Resûlullah’tan mucize isteyenlere, Kur’ân’ın, ellerindeki kitaplar’ı tasdik eden ayetleri ihtiva etmesinin, onlar için yeter bir delil olduğu hatırlatılarak şöyle cevap verilmiştir:
“Sana indirdiğimiz kitaptan kendilerine okudukların, onlar için yeter delil değil mi?” (Ankebût 29/51)
Tasdik, külli olmayabilir. İlahi kitaplar, kendilerinden önceki kitapların bir kısmını daha hayırlısıyla nesh edebilir. İsâ (a.s.), Tevrat’ı tasdik edici olarak gelmesinin yanı sıra haram kılınan bazı şeyleri de helal kılmak için geldiğini söylemiştir:
“Ben, önümdeki Tevrat‘ı tasdik eden ve size haram edilmiş bazı şeyleri helâl etmek için gelen bir elçiyim. Size Rabbinizin bir belgesini de getirdim, Allah’tan korkun ve bana itaat edin.” (Âl-i İmrân 3/50)
Kur’ân’ın önceki ilâhî kitapları tasdiki, o kitaplarda bulunan ve Kur’ân’ın da misliyle nesh ettiği ayetler için geçerlidir. Yüce Allah şöyle buyurmaktadır:
“Kendinde olanla öncekileri onaylayan ve koruma altına alan bu kitabı, sana hak olarak indirdik. O halde aralarında Allah’ın indirdiği ile hükmet. Sana gelen doğruları bırakıp onların arzularına uyma.” (Mâide 5/48)
Yukarıdaki âyette geçen Kitab kelimesinin iki defa tekrarlanmış olması, bunu gösterir. Yani Kur’ân, kendisinde olan âyetler nisbetinde önceki kitapları tasdik etmiş olur. Ayrıca âyette geçen “müheymin” kelimesi de bunu desteklemektedir. Kur’ân’ın önceki kitaplar üzerinde müheymin olması, o kitaplardakilerin Allah’ın âyetleri olup olmaması konusunda son söz sahibi olması anlamındadır.[2] Kur’ân’ı kabul etmek, tüm ilâhî kitapları kabul etmek anlamına gelir. Tüm nebî ve kitaplara iman etmek de ancak böyle mümkün olur.
Sonuç olarak Kur’ân, önceki kitapları büyük oranda tasdik etmiştir. Bu, misliyle nesihtir. Önceki kitaplardaki bir kısım hükümleri de daha hayırlısı ile neshetmiştir. Ayrıca Kur’ân, önceki kitaplarda gizlenen veya üzerinde ihtilaf edilen konuları da tebyin etmiştir.”
KAYNAK: Fatih Orum, Kur’an ve Sünnet Temelinde Kur’ân’ı Anlama Usûlü, Süleymaniye Vakfı Yayınları, İstanbul, 2013, s: 137-140.
[1] Mâide 5/67, 92; Nahl 16/35, 82; A’râf 7/62, 68, 79, 93; Hûd 11/57; Ahkâf 46/23; Ahzâb 33/39.
[2] Zemahşerî, el-Keşşâf, II, 246.