Ayetin mealine herhangi bir ekleme yapılmamıştır. “Ayetlerindeki ilişkiler ağını görsünler” ifadesi; لِّيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ kelimelerinin mealidir.
لِّيَدَّبَّرُوا sözüدُبْر kökündendir ve ليتدبروا = tedebbür etsinler, anlamındadır. دُبْر “arka” demektir. Tedebbür, bir şeyin önünü, arkasını ve anlamının nereye varacağını düşünmektir[1].
Keşşaf tefsirinde bu ayetle ilgili şöyle bir açıklama vardır:
“Ayetleri tedebbür; onları düşünmek, ilk anlamının götürdüğü doğru bağlantıları ve güzel manaları görmektir. Çünkü okunan ayetin ilk anlamı ile yetinen, çoğu kere ondan fayda görmez. Bu kişi yeni doğum yapmış bol sütlü devesi olduğu halde onu sağmayan kimse gibidir. Ya da çokça doğum yapabilecek bir dişi tayı olan, ama ondan yavru almak istemeyen kişiye benzer. (Tabiîn ulemasından) Hasan (Basrî)’nin şöyle dediği bildirilmiştir:
“Bu Kur’an’ı, bağlantılarını bilmeyen çocuklar ve köleler de okurlar. Harflerini ezbere bilirler ama onu çevreleyen şeyin farkında olmazlar. Böyle birisi tutar der ki: “Vallahi, bir tek harf bırakmadan Kur’an’ı okudum.” Ama vallahi o Kur’ân’ın tamamını bırakmıştır. Çünkü onun ahlakında da davranışında da Kur’ân’ın etkisi görülmez. Vallahi! Onu çevreleyen şeyi bilmeden ezberlemek de ne oluyor? Vallahi onlar doğru karar veren kişiler olmadığı gibi hafız da değillerdir. Allah böyle insanların sayısını artırmasın!… Allahım! Bizi tedebbür eden âlimlerden eyle. Kendini bir şey sayan okuyuculardan da koru[2].”
Tedebbürün Türkçe karşılığını meale taşıyabilmek için “ayetlerindeki ilişkiler ağını görsünler” ifadesini kullandık. Onun yerine “ilişkili olduğu ayetleri düşünsünler” ifadesi de kullanılabilirdi. Bize göre ayetin anlamı Türkçeye başka şekilde taşınamaz.
[1] ودَبَّرَ الأَمْرَ وتَدَبَّره: نظر في عاقبته، ، والتَّدَبُّر: التفكر فيه. Lisan’ul-Arab.
[2] Ebu’l-Kasım Carullah Mahmud b. Ömer ez-Zemahşerî, el–Keşşâf, Tahkik: Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavvıd, Mektebetü’l-Ubeykan, Riyad, 1998, c: 5, s. 263.